Waar gaat het naartoe in de geestelijke gezondheidszorg? Ik wil mijn grote zorg graag onder de aandacht brengen, mede naar aanleiding van telefoontjes met aanmeldingen voor mijn praktijk.
Brenda (43) meldt zich aan met wat zij noemt 'manisch depressieve klachten'. "En ik schijn ook nog depressief te zijn", voegt ze toe. Wanneer ik doorvraag blijkt dat ze 6 weken niet heeft geslapen omdat het niet zeker was of ze haar baan kon houden in de organisatie waar ze werkte. Haar baan is haar alles. Een jaar geleden is haar partner bij haar weggegaan en haar kinderwens heeft ze, mede daardoor, niet kunnen invullen. Vanuit haar achtergrond heeft ze alles op eigen kracht moeten doen. Er was geen tot weinig support met een moeder die altijd ziek was en een vader met een traumatische voorgeschiedenis. In de periode dat ze zo slecht sliep heeft ze een droom gehad waarin er door een wijze oude man tegen haar werd gezegd dat ze voor iets groters bestemd was. Dit gevoel is dagenlang bij haar gebleven, maar ze werd er wat angstig van, omdat ze zichzelf nooit zo bijzonder heeft gevoeld en bang was dat ze grootheidsideeën kreeg. Ze ging in gesprek met haar huisarts en deze verwees haar naar de GGZ en daar kreeg ze de waarschijnlijkheidsdiagnose Manisch Depressiviteit (omdat ze ook sombere periodes had) en antipsychotica. Ze kreeg ook antidepressiva om de wachttijd van een half jaar door te komen.
Merle (19) belt me op nadat zij een verkrachting heeft meegemaakt op een feestje. Dit betrof een vriend van een vriend van haar, wat het nog extra ingewikkeld maakte. Ze heeft zich aangemeld bij de GGZ omdat ze last had van nachtmerries en herbelevingen. Bij de GGZ wordt ze op de wachtlijst geplaatst (voor een half jaar) en krijgt medicatie ter overbrugging en geen ondersteuning.
Hans (48) vertelt me dat hij drie maanden geleden getuige is geweest van een geweldsdelict met dodelijke afloop. Sindsdien leeft hij in een roes en is in shock en slaapt slecht. Hij neemt contact op met de huisarts die hem verwijst naar een psychologenpraktijk. Hier moet hij formulieren invullen. Omdat hij zoveel stress ervaart lukt het hem niet om deze goed in te vullen. De praktijkassistente zegt hem dat ze de aanmelding dan niet in behandeling nemen, want 'het papierwerk moet eerst op orde zijn'. Wanneer hij met hulp het formulier heeft ingevuld moet hij op de wachtlijst, omdat de huisarts geen urgentie zag in zijn vraag.
Karin (42) verwijst haar dochtertje die al weken teruggetrokken is en slecht slaapt. Ze is wat aan het rommelen met eten, omdat ze wat versneld wat ronder is geworden nu ze in de puberteit komt. Ze blijkt gepest te zijn geweest op school, is fysiek wat onrustig en voelt zich niet thuis in haar lijf. Ze hebben een gesprek gehad bij de GGZ, waarbij het gesprek al snel richting mogelijke ADHD (en medicatie) gaat. Voor Karin voelde dit niet goed en ze wil graag bij mij een consult met haar dochter.
Lieve mensen, waar zijn we nou helemaal mee bezig? Wat is het verhaal van al deze mensen wanneer er werkelijk wordt geluisterd?
Door het prachtige boek van Glenn Helberg en Irene Zwaan (1) voel ik me aangespoord om dit artikel te schrijven. Luisteren zou in de geestelijke gezondheidszorg toch de basis moeten zijn, dan bedoel ik werkelijk luisteren. In het boek wordt verwezen naar Jim van Os (2) , waarin hij pleit voor het aannemen van een niet-wetende houding als therapeut. "Het lijkt verstandig om ons niet al te "wetend' op te stellen met betrekking tot de diagnostiek. (...) Waar het om gaat is dat de patiënt met en bescheiden, vragend-belangstellende houding tegemoet wordt getreden, en niet met een hoofd vol halve kennis over DSM-hersenziekten." En dat is ook hoe ik het vak van psychotherapeut heb geleerd 27 jaar geleden. Mensen met een hulpvraag zijn vaak kwetsbaar. Ze hebben een hele weg afgelegd voordat ze hulp vragen en hebben niet het vertrouwen dat ze hier zelf uit kunnen komen. Zijn ze dan geholpen met een (veelal te snel gestelde) diagnose en medicatie, wat eigenlijk een bevestiging is dat ze het zelf niet kunnen en weten? Of hebben ze behoefte aan een werkelijk luisterend oor, iemand die constructief met ze meedenkt en hen bevestigd in dat ze zelf ergens in zich het vermogen hebben om te helen?
Wanneer we werkelijk luisteren worden de bovengenoemde verhalen volkomen anders.
Brenda is een krachtige vrouw die vanuit haar voorgeschiedenis alles altijd alleen heeft moeten doen. Er in sprake van rouw, over de onvervulde kinderwens en over de verbroken relatie. Zij is altijd een overlever geweest en het mogelijke baanverlies in combinatie met het verlies van de relatie heeft als een trigger gewerkt voor diepe onverwerkte gevoelens en stress waardoor ze weken niet heeft geslapen. Door het enorme slaapgebrek werd ze hyper en onrustig in haar hoofd af en toe en haar droom heeft haar aan het wankelen gebracht. De gedachte dat zij bijzonder zou kunnen zijn en het fijne gevoel in haar droom was zo overweldigend en vervreemdend, omdat zij nog nooit eerder had gehoord. Ze is nooit bevestigd geweest in wie ze is en daar werd ze angstig van. Wat ze nodig heeft is bemoediging, geruststelling, hulp bij het verwerken van de verbroken relatie en de thema's uit haar jeugd, het kunnen doorvoelen daarvan (in plaats van het afdempen), waardoor ze mogelijk in haar 'grotere bestemming' kan geloven en dit kan gaan leven.
Wanneer er meer wordt gekeken vanuit traumadeskundigheid in plaats van vanuit labels, dan hebben zowel Merle als Hans zo snel mogelijk hulp nodig bij het verwerken van hun trauma. Omdat het bij trauma een bekend verschijnsel is dat je dit het liefst zo snel mogelijk wilt verdringen nadat het gebeurd is, is het van belang dat mensen zo snel mogelijk geholpen worden om de fobie voor de ervaren gevoelens te overwinnen, ze het contact met zichzelf en hun lichaam kunnen herstellen, voor de natuurlijke afwikkeling van het trauma op hun lichaam kunnen leren vertrouwen en zich weer veilig kunnen voelen.
Karin en haar dochter hebben tijd en ruimte nodig om hun verhaal te doen en een grondig onderzoek naar wat er aan de hand is en zeker geen snelle diagnose (en medicatie) op zo'n jonge leeftijd, die haar mogelijk kan bevestigen dat er iets 'mis' is met haar. Met haar pestverleden heeft ze immers zelf al het gevoel dat er iets mis is. Haar dochter heeft nodig dat ze op zichzelf kan vertrouwen en juist de bevestiging dat er niets mis is met haar.
Dus:
Laten we professionaliteit niet verwarren met afstandelijkheid
Laten we ons voorstellen hoe het is wanneer er zo met ons wordt omgegaan wanneer wij zelf een hulpvraag hebben
Laten we als professionals werkelijk tijd en ruimte nemen om te onderzoeken wat er werkelijk aan de hand is
Laten we stilstaan bij de consequenties van onze diagnoses, labels en medicijnen en of het onze cliënten werkelijk helpt
Laten we bureaucratie niet als leidraad nemen
Laten we als zorgprofessionals vooral ook activisten zijn, die durven breken met opgelegde regels van het systeem, wanneer deze regels onze cliënten schade kunnen toebrengen (en onze eigen arbeidsethiek). Het systeem veranderd niet of in ieder geval niet snel, maar wij kunnen zelf wel nadenken en hier anders mee omgaan
Laten we vooral werkelijk Luisteren en het werk vooral met Liefde en Hart doen.
Bronnen
Helberg, G. & Zwaan, I. (2021). Als ik luister - Persoonlijke reflecties over complexiteit en diversiteit van ons bestaan, Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar
Os, J. van (2015). De DSM-5 voorbij! Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe GGZ: Diagnosis Uitgevers.